Lewis, C.S. - A Grief Observed

 

Ik weet eigenlijk nog steeds niet goed wat ik aan moet met het werk van C.S. Lewis. De zeven deeltjes The Chronicles of Narnia heb ik met veel plezier gelezen, maar er niets in aangestreept. Till we have faces vond ik zonder meer mooi, maar niet geheel zonder reserves. 

 

Conny Palmens Logboek van een onbarmhartig jaar bracht mij op A Grief Observed, het dagboek dat Lewis korte tijd bijhield na het overlijden van zijn vrouw. Het maakte deel uit van de boeken die ze na het overlijden van haar man, Hans van Mierlo, las: rouwkost. Lewis publiceerde het boekje in 1961 onder het pseudoniem N.W. Clerk. Zijn vrouw Joy Davidman Gresham vermomt hij met de letter ‘H’.

 

C.S. Lewis correspondeerde al langere tijd met Joy en toen ze dan eindelijk in het huwelijk traden in 1956, was Joy al ziek. Ze zou vier jaar later overlijden aan kanker. A Grief Observed toont de geslagen geest van een intellectueel, iemand die zich geen raad meer weet met zijn geloof, met zijn leven en met de nagedachtenis aan Joy. Over het geloof schrijft hij onder veel meer: “The conclusion I dread is not ‘So, there’s no God after all,’ but ‘So, this is what God’s really like. Deceive yourself no longer.’” 

 

Met name Lewis’ geloofscrisis bracht mij op het puntje van mijn leesstoel. Hij, die altijd overtuigd was geweest van de liefde van God, weet nu zeker dat hij zichzelf al die jaren een rad voor eigen ogen heeft gedraaid. “If my house has collapsed at one blow, that is because it was a house of cards. The faith (...) was not faith but imagination.” Je weet pas echt of je geloof standvastig is, als het serieus op de proef wordt gesteld. Hij vindt geen troost meer in zijn geloof. “Talk to me about the truth of religion and I’ll listen gladly. Talk to me about the duty of religion and I’ll listen submisively. But don’t come talking to me about the consolations of religion or I shall suspect that you don’t understand.”

 

De beschrijving van zijn sociale lepra is confronterend. “An odd byproduct of my loss is that I’m aware of being an embarrassment to everyone I meet.” Hij ziet dat mensen hem mijden, omdat ze niet weten wat te zeggen of hoe zich te gedragen. “Perhaps the bereaved ought to be isolated in special settlements like lepers.” Voor anderen is hij meer dan een gênante verschijning: “I am a death’s head. Whenever I meet a happily married pair I can feel them both thinking, ‘One or other of us must some day be as he is now.’”

 

Lewis vraagt zich af of Joy nog ergens is, en zo ja in welke staat van zijn, als het al een staat van zijn is. “Will nothing persuade us that they are gone? (...) Can I honestly say that I believe she now is anything?" 

 

Hij schrijft een zin op, die hij ooit ergens las: “I lay awake all night with toothache, thinking about toothache and about lying awake.” Verderop verzucht hij “Aren’t all these notes the senseless writhings of a man who won’t accept the fact that there is nothing we can do with suffering except to suffer it? (...) It doesn’t really matter whether you grip the arms of the dentist’s chair or let your hands lie in your lap. The drill drills on.” Met andere woorden: vanwaar dit verzet tegen het onvermijdelijke? Waarom het niet gewoon lijdzaam ondergaan? Ondanks al zijn pijn en vertwijfeling kan hij zelfs nog humor opbrengen, al is het eerder cynisme: “What do people mean when they say, ‘I am not afraid of God because I know He is good’? Have they never even been to a dentist?” 

 

Evenals Conny Palmen, heeft het schrijven voor Lewis voornamelijk therapeutische waarde. “In so far as this record was a defence against total collapse, a safety-valve, it has done some good.” Het is onvermijdelijk dat ik het boek van Lewis vergelijk met dat van Palmen, ondanks de enorme verschillen in tijd en omstandigheden. Hoewel Lewis in zijn tekst tegen muren oploopt en je zijn wanhoop voelt, blijft hij een professor. Niet dat Palmen niet analyseert, misschien zelfs meer dan haar Engelse counterpart van zestig jaar geleden, maar haar tekst is prangender en aangrijpender. Ook Lewis ontziet zichzelf niet, maar Palmen laat zich vollediger zien, althans dat is mijn indruk. 

 

De andere vijf boeken van Lewis die ik samen met A Grief Observed kocht, zullen niet lang ongelezen in mijn boekenkast blijven staan. Lewis is in mijn beleving van een onbestemd schrijver getransformeerd naar een oprecht denker met een heldere pen. Die mensen hebben bij voorbaat mijn sympathie.

 

Gelezen: december 2011