The Book Thief - Markus Zusak

De eerste tien pagina´s van dit boek zijn uiterst merkwaardig. De daaropvolgende tien zijn nog steeds wat vreemd en de andere 530 zijn eenvoudigweg weergaloos.

De stijl waarin Zusak dit verhaal heeft gegoten is op zijn zachtst gezegd ongewoon. Maar al is het in het begin even onwennig, 'it grows on you' zoals de Engelsen zeggen. Zelfs in die mate dat het teruglezen van een paar zinnen je weer dat gevoel van euforie in herinnering brengt dat je had tijdens het lezen.

Wat is er dan zo vreemd? Om te beginnen is de verteller de dood in eigen persoon. “I travel the globe, handing souls to the conveyor belt of eternity.” Daarnaast staat het boek vol met zijdelings ogende kadertjes en spreekt de dood zo nu en dan in moeilijk navolgbare metaforen. Hij (al zou het ook net zo goed een 'zij' kunnen zijn) vertelt het verhaal van Liesel Meminger. Het décor is Molching, een fictief buitenstadje van München tijdens Nazi-Duitsland gedurende het begin van de oorlog, tot aan 1943.

Vlak voor de uitbraak van de oorlog brengt Liesels moeder haar 11-jarige dochter onder bij het gezin Hubermann in de Himmel Street. “Whoever named Himmel Street certainly had a healthy sense of irony. Not that it was a living hell. It wasn't. But it sure as hell wasn't heaven either.” Onderweg naar haar pleeggezin overlijdt haar jongere broertje in de trein. Zo ontmoet de dood haar. Tijdens zijn begrafenis verliest een van de doodgravers een boek: The Gravedigger's Handbook. Liesel pakt het op en neemt het mee. Het is begin van haar carrière als de boekendief uit de titel. Iedere hoofdstuktitel is de titel van het boek waar het in dat hoofdstuk om draait. Samen met haar pleegvader, Hans – die huisschilder is -, leest Liesel iedere nacht uit haar boeken. De woorden die ze niet begrijpt, verft ze op een muur in de kelder. Pas als ze ze begrijpt, kan ze ze overschilderen.

Alles in dit boek draait om woorden, niet alleen in de wereld van de opgroeiende Liesel, maar in de wereld daarbuiten ook. In de Tweede Wereldoorlog draaide het ook allemaal om woorden, de juiste woorden om een mensenmassa te hersenspoelen. Aan het einde van het boek vraagt Liesel zich vertwijfelt af: "The words. Why did they have to exist? Without them, there wouldn't be any of this. Without words, the Führer was nothing."

We zijn door de ogen van de dood getuige van Liesels jeugd in Molching waar het nazisme welig tiert. Als andersdenkende ben je gedoemd de schijn op te houden dat je sympathiseert met de ideeën van de Nazi's. Doe je dat niet, dan ben je je leven niet meer zeker. In deze atmosfeer krijgt de familie Hubermann een joodse onderduiker: Max Vandenburg. Hij is de zoon van een maat met wie Hans in de Eerste Wereldoorlog is opgetrokken.

Ook voor Max zijn woorden enorm belangrijk. Tijdens zijn vlucht van zijn woonplaats naar het huis van Hans Hubermann, leest hij in Mein Kampf van Hitler, in de hoop zo aan de controles te ontsnappen. In Molching pakt hij af en toe het boek nog eens om er wat in te bladeren. Liesel vraagt hem op een avond of het een goed boek is. Max, de jood, antwoordt: “It's the best book ever. It saved my life.” Aan de diepgang van sommige scènes uit dit boek komt geen einde.

Zusak weet het zwaar beladen thema van de Tweede Wereldoorlog te omkleden met een zekere luchtigheid en humor. Hoewel het verhaal hooguit schampt aan de gruwelen in de kampen, moest ik zo nu en dan denken aan 'La vita è bella'. In deze film wordt op geheel legitieme wijze humor gekoppeld aan de onmenselijke ontberingen in de nazikampen. Maar de luchtige en soms humoristische toon verdoezelt nergens de harde realiteit. Over het bedrijf van oorlog heeft de dood bijvoorbeeld dit te zeggen: “I've seen so many young men over the years who think they're running at other young men. They are not. They're running at me.”

De bombardementen door de geallieerden gaan van start en in de schuilkelder op Himmel Street weet Liesel de angst van de mensen te dempen door voor te lezen uit een van haar boeken. Woorden als troost. Uiteindelijk schildert Max alle pagina's uit Hitlers boek wit, zodat hij ze opnieuw kan gebruiken voor zijn eigen woorden. De titel van zijn eigen boek is: The Word Shaker.

Tijdens een mars van joden door Molching, doet Hans iets doms. Hij biedt een van de joden een stuk brood aan. Dat komt hem op zweepslagen te staan. Bovendien loopt hij vanaf dat incident het risico dat hij ieder moment door de SS van zijn bed kan worden gelicht. Max is niet langer veilig bij hen en hij vertrekt. Hij geeft The Word Shaker aan Rosa, Liesels pleegmoeder. Die moet het aan het meisje geven als die er klaar voor is. En zulks geschiedt.

Het boek staat bol van de hartverscheurende scènes, puilt uit van de symboliek en blinkt uit in taalvondsten. Nergens is het sentimenteel en toch bleven mijn ogen vochtig gedurende de laatste vijftien pagina's. Maar weinig boeken zijn zo goed dat ze dit voor elkaar krijgen. Deze auteur heeft met The Book Thief een parel in woorden geschonken aan de mensheid. Voor dit werk maak ik dan ook een diepe, diepe buiging.

Gelezen: augustus 2011
Waardering: 9/10