Sacks, Oliver - Musicophilia

Gelezen: januari 2010

Het was lang geleden dat ik iets las van Sacks. Maar zijn laatste boek over de rol van muziek op onze hersenen en andersom, kon ik uiteraard niet laten liggen, aangezien ik zelf van voren tot achter besta uit muziek.

Sacks kan formidabel goed en helder schrijven over merkwaardige neurologische fenomenen zonder dat het in een freakshow ontaardt. In alle gevallen die hij beschrijft bewaart hij het grootste respect voor zijn subjecten. Het meest schrijnende geval blijft toch wel van de midden veertiger Clive Wearing. Door een hersenbeschadiging (veroorzaakt door herpes encephalitis) raakt hij zijn volledige korte termijngeheugen kwijt, plus vrijwel al zijn herinneringen. Het is nauwelijks voor te stellen hoe dat moet zijn. (Voor wie de film ‘Memento’ heeft gezien, is er enige voorstelling mogelijk.) Clive herinnert zich hooguit een paar seconden van wat er zich heeft afgespeeld. Zijn vrouw heeft een boek geschreven over hem. Daarin staat: "If he did blink, his eyelids parted to reveal a new scene. The view before the blink was utterly forgotten."

Hij klaagde niet zozeer over zijn slecht functionerende geheugen, maar dat hij verstoken bleef van iedere vorm van ervaring. ‘(…) deprived of consciousness and life itself.’ Zijn vrouw schrijft: "Clive was under the constant impression that he had just emerged from unconsciousness because he had no evidence in his own mind of ever being awake before…"

Ik kreeg bijna tranen in mijn ogen toen ik las dat hij een dagboek begon te schrijven, om toch nog enig houvast te hebben. Vrijwel iedere aantekening ging erover dat hij wakker was geworden, en nu echt wakker was. "2.10 p.m. this time properly awake… 2.14 p.m. this time finally awake 2.35 p.m. this time completely awake."

Muziek is het enige dat Clive in zijn gevangenis van bewustzijn houvast biedt. In zijn gezonde leven was hij musicus, en als Sacks hem vraagt een stuk van Bach op de piano te spelen is zijn reactie met een blik op de bladmuziek, dat het hem helemaal niets zegt. Maar vanaf het moment dat hij de eerste noten speelt, zei hij ‘I remember this one’.

Het boek staat vol van de meest wonderlijke wetenswaardigheden over de plaats die muziek inneemt in ons brein, en hoe dat bepaalde functies kan stimuleren of overnemen terwijl dat medisch gezien niet te verklaren valt. Of hoe sommige mensen juist alle gevoel voor muziek ontberen. Sacks schrijft over een vrouw die het beluisteren van een orkest beschrijft alsof alle pannen in de keuken tegelijkertijd op de grond kletteren. Of mensen die na het horen van twee noten niet in staat zijn te zeggen welke noot hoger was. Over mensen die na het verlies van hun gehoor, muzikale hallucinaties hebben. Of professionele musici die vanaf een bepaald moment, zonder herleidbare oorzaak, een bepaald register als vals ervaren. Alsof de noten van de laatste twee octaven op een piano allemaal een halve noot te hoog of te laag klinken. Enorm boeiend vond ik het deel over mensen met het Williams Syndroom. Mensen met een extreem laag iq, maar een buitengewoon hoog ontwikkelde muzikaliteit en een bijzonder aanleg voor taal. Ik heb ook weer veel nieuwe informatie ontvangen over mijn onderwerp: het Gilles de la Tourette Syndroom.

Sporadisch verliest Sacks zich in al te medische beschrijvingen van delen van de hersenen, maar los daarvan is het een zeer goed geschreven boek.
Alle liefhebbers van muziek en van de mysterieuze werking van ons brein zullen veel plezier beleven aan dit boek. De werking van ons brein is minstens zo ondoorgrondelijk als de spreekwoordelijke wegen gods.