Heinlein, Robert A. - To Sail Beyond the Sunset

Dit boek las ik bijna een jaar geleden. Destijds kwam ik er niet aan toe een leeservaring te schrijven en in de tussentijd stelde ik het steeds uit, want er moesten vers gelezen boeken worden beschreven. Een leeservaring kun je het beste direct na lezing schrijven. Door deze nalatigheid van mij hebben lang niet alle door mij gelezen boeken een leeservaring. To Sail Beyond the Sunset wil ik in het bijzonder niet overslaan, want het is het laatste boek dat tijdens Heinleins leven verscheen. Alleen al daarom verdient het ampele aandacht. Gelukkig heb ik veel onderstreept, waardoor ik nog redelijk mijn eigen highlights kan terugvinden. Maar ik zal het korter houden dan gebruikelijk.

Het boek bestaat uit de memoires van Maureen Johnson Smith Long. Zij is de moeder van Lazarus Long, ook bekend als Theodore Bronson of als Woodrow Smith. Haar kwamen we al tegen in vorige boeken van Heinlein, in het bijzonder in Time Enough For Love. Terwijl ze, samen met de kat Pixel, gevangen wordt gehouden, vertelt ze het relaas van haar leven. Geboren in 1882 prijst ze zich gelukkig dat ze de dochter is van haar vader. Die leert haar dat ze haar eigen levenscode moet volgen. Als ze vraagt welke code dat is, antwoordt haar vader dat ze dat zelf moet bepalen.

“‘The Ten Commandments?’

‘You know better than that. The Ten Commandments are for lame brains. The first five are solely for the benefit of the priests and the powers that be; the second half are half-truths, neither complete nor adequate.’”

Het is een terugkerend thema, waarbij haar vader regelmatig aan Maureen vraagt hoe het staat met haar ‘commandments’. Hij leert haar gaandeweg voor zichzelf te denken, iets wat in het hele oeuvre van Heinlein een rol speelt. 

Het boek staat bol van personages en gebeurtenissen uit vorig werk van Heinlein. Zo komt Mycroft Holmes, de zelfbewuste computer uit The Moon is a Harsh Mistress voorbij, Jubal Harshaw uit Stranger in a Strange Land en ontkomen we er uiteraard niet aan dat ook Lazarus Long het toneel betreedt, onder een van zijn vele namen. Hoe hij en zijn moeder, Maureen Johnson, in een liefdesrelatie verzeild raken, wordt al uitvoerig verteld in Time Enough For Love, vanuit het perspectief van Lazarus, die ooit geboren werd als Woodrow Johnson heet (Woody).

Maureens vader legt haar dat ze een Howard is, een soort mens dat van nature begenadigd is met een lang leven. In zijn bespreking van Time Enough For Love dat is opgenomen in The Heinlein Interview, legt J. Neil Schulman het in weinig woorden haarscherp uit: 

“(…) the Howard Families, a clan of humans that scientific inbreeding had given a lifespan of several times the norm.”

Het is dus de bedoeling dat Maureen tegen de tijd dat ze kinderen kan baren een man uit de Howard clan vindt. Ze trouwt met Brian Smith. Een aardige bijkomstigheid is dat dit ‘inbreeding’ met iedere succesvolle geboorte wordt beloond met een stevige som geld. Het hoofdstuk waarin ze vertelt van haar vijf bevallingen van kinderen van Brian heet dan ook ‘Ringing the cash register’. Na nummer vijf is het even rustig aan baarfront, maar in 1912 volgt dan toch Woodrow. 

“That one was my spoiled brat and favorite child. Woodrow Wilson… who was later my lover, Theodore Bronson… and much later, my husband Lazarus Long.”

In de wereld van Robert Heinlein is werkelijk alles mogelijk en het is nog geloofwaardig ook. 

Maureen is een seksueel buitengewoon actieve vrouw. Ze omschrijft zichzelf als ‘a baby factory’.

“It seems to me that the secret of happiness in life is to know what your are and then be content with that, in style (…)”

Als Brian seks wil met haar, of andersom, zeggen ze tegen elkaar: “Let’s ring the cash register!” En seksuele escapades buiten de echtelijke sponde zijn voor geen van beiden een probleem. Dit heeft ze meegekregen van haar vader: “He felt that the words ‘moral’ and ‘immoral’ were ridiculous when applied to sexual relations.” 

Maureen zou in 1982, vlak voor haar honderdste verjaardag, zijn omgekomen bij een auto-ongeluk. In werkelijkheid werd ze op dat moment opgepikt door de familie van Lazarus vanuit de toekomst. Met hun technieken kon Maureen ‘rejuvenation’ ondergaan en daardoor kon ze in wezen altijd blijven leven. Maureen maakt in haar latere leven deel uit van het groepshuwelijk van Lazarus op de planeet Tertius in het derde millennium van de Diaspora. 

Veel van wat ze vertelt over haar leven zijn Heinlein-kenners al tegengekomen in eerder werk dat de zogeheten ‘Future History’ omvat. D.D. Harriman’s ruimteprogramma uit The Man Who Sold the Moon komt voorbij, evenals de rolwegen uit het verhaal 'The Roads Must Roll'. Veel pagina’s besteedt Heinlein aan het bezoek in 1917 van Ted Bronson, oftewel Lazarus Long. Dit verhaal is uitvoerig en heel erg goed verteld in Time Enough For Love vanuit het gezichtspunt van Lazarus. Hier doet Heinlein datzelfde verhaal nog eens dunnetjes over vanuit het perspectief van Maureen. Eerlijk gezegd voegde dit voor mij bijzonder weinig toe aan het verhaal dat ik dus al kende. 

Heinlein speelt in dit boek met Bijbelse ‘waarheden’. De Tien Geboden worden min of meer met de grond gelijk gemaakt, en ook blijft er weinig heel van het verhaal van Jezus. Hij laat Lazarus Long terugreizen naar het begin van onze jaartelling. Daar probeert hij “to check the historicity of the man (…).” Het lukt hem niet om enig administratief spoor van hem te vinden. Ook De Kruisiging vindt hij niet.

“Oh, he found crucifixions on Golgotha all right – but just common criminals, no political evangelists, no godstruck young rabbis.”

Vanaf die ervaring refereert Lazarus niet langer aan de ‘crucifixion’ maar aan de ‘Crucifiction’. 

Het boek barst uit zijn voegen van de diverse vrijheidsidealen – qua maatschappij, menselijke relaties en wat al dies meer zij – die de rode draad vormen in Heinleins omvangrijke oeuvre. Het is alsof de schrijver nog een laatste keer alles wilde zeggen, al waarschuwde hij de critici gedurende zijn hele leven dat ze hem vooral niet serieus moesten nemen. Hoe verder ik in zijn oeuvre doordring, hoe sterker ik geloof dat dit een houding was. Evenals zijn herhaalde uitspraak dat hij echt alleen maar schreef voor de betalende boekenkoper, om zijn eigen rekeningen te kunnen betalen. Zo was hij zonder twijfel begonnen, maar al vanaf zijn hele vroege werk, zitten er boodschappen verborgen achter de avonturen en verhalen.

Misschien luidt de uiteindelijke boodschap van dit boek wel als volgt:

“What this world needs is more loving, sweaty and friendly and unashamed.”

Gelezen: maart 2014