Asimov, Isaac - The Gods Themselves

[Waarschuwing: deze leeservaring heeft een hoog 'spoil-gehalte'.]


Ik delf langzaam dieper in het ontzagwekkend grote oeuvre van Isaac Asimov. Na zijn Foundation-serie – die ik nu (okt. 2014) nog steeds aan het beschrijven ben, overigens – heb ik nog negen romans van hem gekocht, waarvan The Gods Themselves de eerste was.

Deze leeservaring was heerlijk, vol met de typische Asimov twists & turns. Het eerste deel ‘Against Stupidity…’ vertelt van het ontstaan van de Electron Pump. Het is hier en daar wat technisch en voornamelijk geschikt voor echte bèta’s, maar een leek kan wat er staat gewoon voor waar aannemen. 


Wezens uit een ander universum hebben via een potje met het metaal wolfraam (tungsten) een link gelegd met de aarde. Het wolfraam is veranderd in plutonium-186, een isotoop dat niet in ons universum kan bestaan. Door materie uit te wisselen tussen beide universums met hun geheel eigen natuurwetten, wordt er aan beide kanten energie gegenereerd. De wetenschapper Frederick Hallam eist alle eer op voor deze ontdekking die een overdaad aan goedkope en schone energie oplevert. De Electron Pump is geboren. Hallam krijgt er zelfs de Nobelprijs voor. 


De natuurkundige Peter Lamont is achterdochtig en analyseert en deduceert en komt tot de onpopulaire ontdekking dat er gevaar schuilt in de toevoer van materie uit het parallelle universum (para-universe). Deze materie versterkt de nucleaire kracht binnenin de zon en reduceert die van de zon in het para-universum. Dus de zon in ons heelal wordt heter en heter tot hij zal exploderen, wat ons melkwegstelsel in een quasar zal doen veranderen. Het lukt Lamont zelfs om met de wezens uit het para-universum heel basaal te communiceren. Zij bevestigen zijn vermoedens: 'Pump Bad'. Hij vindt alleen bij niemand gehoor voor zijn nogal emotionele waarschuwing. Sterker nog, de suggestie dat de wezens uit het para-universum intelligenter zijn dan de mensen, omdat het initiatief voor deze uitwisseling bij hen vandaan komt, zet kwaad bloed bij Hallam. Deze zorgt ervoor dat Lamont nergens meer aan de bak komt en dat niemand zijn theorie serieus neemt.

“There’s something so damned undignified at going to destruction through sheer thickheaded stupidity.”

Lamont staat alleen en is machteloos.


De taalkundige met wie hij samenwerkt om de communicaties uit het para-universum te vertalen, geeft het aan het einde ook op.

“There’s no use, Pete. Your said yourself, stupidity! Those para-men may be more advanced than ourselves (…), but it’s plain to see that they’re just as stupid as we are and that ends it. Schiller pointed that out and I believe him (…) In a play about Joan of Arc, he said, ‘Against stupidity, the gods themselves content in vain.’”

 

Het tweede deel, ‘...the Gods Themselves...’ speelt zich af in het para-universum. Ieder hoofdstuk is opgesplitst in drie delen, a, b en c. Het is even wennen aan dit universum, want het is echt compleet vreemd. De dominante ‘hard ones’ onderwijzen de ondergeschikte ‘soft ones’. Dat wil zeggen, alleen de ‘rationals’. 


De soft ones bestaan uit een drie-eenheid. Alle drie vervullen ze een specifieke rol: De mannelijke rationals (of ‘lefts’) beschikken over logica en wetenschappelijk vermogen, de vrouwelijke emotionals (of ‘mids’) zijn intuïtief erg sterk en zijn een onmisbare schakel in het voortplantingsproces en de mannelijke ‘parentals’ (of ‘rights’) baren de kinderen en voeden ze op. Als ze drie verschillende ‘soft ones’ hebben voortgebracht, is hun rol vervuld, en gaan ze voort (‘pass on’). Dit schijnt geheel vrijwillig en zonder vrees te gebeuren.


Het drietal soft ones dit de hoofdrol spelen in dit tweede deel zijn Odeen (rational), Dua (emotional) en Tritt (parental). Dua stelt vragen over het voortgaan. 

“But why must you pass on? (…) What makes you know when you have to pass on. If you choose your time, why don’t you choose a different time and stay longer?”

Odeen wordt onderwezen door de hard one Losten. Deze vertelt Odeen over hun afkoelende zon, wat Odeen weer vertelt aan Dua.

“The Sun doesn’t supply the food it used to in ancient times. The light-energy is less; and it takes longer exposures. The birth rate has been dropping for ages and the world’s population is only a fraction of what it once was.”

Dat een rational zijn kennis deelt met een emotional, die daar bovendien echte interesse voor toont, is in de wereld van de soft ones hoogst ongebruikelijk. Dat hun ‘triad’ ongebruikelijk is, wordt ook regelmatig bevestigd door Losten.


De soft ones leven als fotosynthetische wezens, wat betekent dat ze zich voeden met zonlicht. Het sterven van hun zon betekent dus het einde van hun bestaan. Maar er was een nieuw soort voedsel ontwikkeld door de hard ones, via de Positron Pump. Dua had daar een keer van gegeten, maar vond het verschrikkelijk. Odeen heeft de hard ones horen spreken van een uitzonderlijk begaafde en intelligente hard one die daar vooral mee bezig was. Hij heette Estwald. Niemand had hem nog gezien. 


Tritt interesseert zich uitsluitend en alleen in het gedrieën samensmelten, zodat ze hun baby’s kunnen maken. Hiertoe gaat Dua op in een soort van rook, waardoor de samensmelting kan plaatsvinden. De jonge left en right worden al snel geboren, maar Dua doet moeilijk en weigert voldoende energie te eten, om hun samensmelting succesvol te laten zijn voor de geboorte van een mid. Dua geeft het uiteindelijk toe aan zichzelf:

“She didn’t want to initiate an Emotional! It was after the three children were all born that the time would inevitably come to pass on, and she didn’t want to. (…) As long as she didn’t have that third child, she would not pass on; she would continue to live.”


Dua en Odeen praten regelmatig over de Positron Pump. Uiteindelijk dringt het supernova-gevaar wat Peter Lamont in het eerste deel had ontrafeld door tot Dua. Ze begrijpen dat het voor het andere universum desastreuze gevolgen kan hebben. Deze informatie verontrust Dua enorm. 


Door een truc weet Tritt Dua zover te krijgen dat ze heel veel energie van de nieuwe bron tot zich neemt, waarna hun ultieme samensmelting eindelijk plaatsvindt waarna er een kleine emotional onderweg is. Dua is razend en zondert zich af. Ze is vastbesloten de Positron Pump te vernietigen, uit wraak. 


Uiteindelijk heeft Odeen het raadsel van het voortgaan ontrafeld, geheel op eigen denkkracht. Hij legt het uit aan Dua, in een ultieme poging haar weer bij hun triage te betrekken.

“The Hard Ones are the only living things in the world. (…) But that doesn’t mean the Soft Ones aren’t alive; it merely means we are part of the same single species. The Soft Ones are the immature forms of the Hard Ones. We are first children as Soft Ones, then adults as Soft Ones, then Hard Ones.”

En zij zijn een zeer bijzondere triage. 

“For many generations, the Hard Ones have been combining triads with great care to form particularly advanced Hard Ones and our triad was the best they’d ever obtained. Especially you, Dua. Especially you. Losten was once the triad whose baby-mid you were. Part of him was you Parental.”

Een echte drie-eenheid dus. Dua begrijpt dat als ze voor de laatste keer samensmelten, ze dan wel eens de meest belangrijke Hard One kunnen worden.

“Then we can make Estwald understand the Pump can’t continue.”

Ze kan haar zin niet afmaken, want de laatste samensmelting is al begonnen. Op het allerlaatste moment begrijpt Dua, dat ze Estwald niet kunnen tegenhouden. Ze zíjn Estwald.


Het laatste hoofdstukje van dit deel (7abc) bestaat uit drie regels:

“Estwald stepped forth and said sadly to the waiting Hard Ones, by way of vibrating air waves, ‘I am permanently with you now, and there is much to do–’” 

Het is duidelijk. De Positron Pump zal tot in lengte der dagen blijven werken.


Het derde deel, ‘...Contend in Vain?’ speelt zich geheel af in ons eigen universum, op de maan. Een voormalig wetenschapper, Ben Denison – die Hallam op het pad van zijn pomp zette – komt aan op de maan. Een soort van kolonie van de aarde, met een sterke drang tot onafhankelijkheid. Ook hij gelooft, in navolging van Lamont, in het gevaar van de Electron Pump. Hij begrijpt wel dat het weinig zin heeft tegen het wetenschappelijk establishment in te gaan. 

“The easiest way to solve a problem is to deny it exists.”

 

Met de hulp van Selene, een vrouwelijke lunarite die een extreem sterke intuïtie heeft (ze wordt een Intuitionist genoemd), ontwikkelt Denison dan ook een alternatief systeem. Dit gebeurt vanuit de gedachte, als er één para-universum is, dan zullen er meerdere zijn en misschien zijn er wel ontelbaar veel. Ze stuitten in hun onderzoeken op een universum – ongetwijfeld ook een van de zeer vele – die verkeert in een staat van vóór de big bang. Er is ook maar één hemellichaam die ze de ‘cosmic egg’ noemen. Door materie uit dat universum in het onze te laten lekken, wordt het nucleaire gevaar van de Electron Pump geneutraliseerd. Bovendien levert het nog eens enorm veel energie op ook. 

En deze oplossing is precies zoals de auteur het Denison laat verwoorden:

“there is no happy endings in history, only crisis points that pass’.


Een prachtig boek met enorm veel vondsten en inventiviteit. Prachtig ook hoe Asimov de drie-eenheid uit het para-universum enigszins symbolisch laat terugkeren in ons eigen universum in de vorm van Selene, Lamont en Denison. Dit drietal vervult de rol van een unieke drie-eenheid, door de stompzinnigheid van de mensheid met eigen creativiteit onschadelijk te maken.


Het mooiste vond ik zonder twijfel deel twee, waarin Asimov op overtuigende wijze een volledig andere wereld neerzet, die ingenieus in elkaar zit. Bovendien zit er in dit ene boek al meer humor dan in alle zeven Foundation-delen bij elkaar.

“Trying to rally the others to put pressure on Hallam would be like asking strands of cooked spaghetti to come to attention.”


In het voorwoord van een van zijn boeken beweert de schrijver dat hij zich uitsluitend laat leiden door het verhaal dat uit zijn pen moet. Dat hij zich niet inspant om stilistisch of inhoudelijk Pulitzer-waardige romans te schrijven. Toch raak ik er steeds sterker van overtuigd dat het vertellen van een uniek verhaal zonder stilistische hoogstandjes niet per se minder waard zou zijn dan andersom. Bovendien zit de compositie van deze roman als een huis in elkaar.


Genoeg. Dit boek verdient nog meer lezers dan het ongetwijfeld al heeft gehad. Het is al sinds 1972 onder ons. 


 

Gelezen: oktober 2014