Heinlein, Robert A. - Podkayne of Mars

Heinleins schrijverschap toont een overduidelijke cesuur bij Stranger in a Strange Land. Tot dan toe (1961) had hij zich, met groeiende weerzin, geconformeerd aan de wensen van redacteuren bij uitgeverijen – in het bijzonder aan die van Alice Dalgliesh bij Scribner. Met Stranger, een boek dat hij tot vier keer toe had weggelegd, doorbrak hij die ban. Hij schreef vrijuit en liet zich niets gelegen liggen aan conventies, wensen van anderen en andere restricties. Dit resulteerde in een veel te dik boek waarin controversiële thema’s werden uitgewerkt, zoals vrije liefde en geloof. Heinlein verwachte dan ook dat geen enkele uitgever zich aan dit boek zou wagen, maar zijn populariteit was inmiddels zo groot dat dit zonder problemen lukte. Een nieuwe Heinlein op de vrije markt, werkte als een knisperend bloemenveld op bijen.

Eerder was hij begonnen met een zogeheten ‘juvenile’ voor Scribner, waar hij halverwege de energie niet meer voor kon opbrengen. Hij legde het terzijde, en pakte het na Stranger weer op. Dit werd Podkayne of Mars en dit boek is in veel opzichten een ‘afrekening’ van Heinlein met het keurslijf waarin hij al die jaren jeugdboeken had gepend. Toch kreeg hij het ook nu weer aan de stok met zijn nieuwe uitgever, maar daarover later meer.

Het kan nauwelijks een jeugdboek worden genoemd, en al helemaal geen jongensboek. Om te beginnen is de protagonist een jonge vrouw, Podkayne Fries, oftewel

“‘Poddy’ to my friends and we might as well start off being friendly.”

Zij is vernoemd naar een Martiaanse heilige. Daar, op Mars, is Poddy opgegroeid. Ze heeft wilde ambities om piloot te worden van een ‘Starship’ om de sterren te ontdekken. In de andere jeugdboeken bereiken de hoofdpersonages altijd hun ambities en groeien ‘on the side’ uit tot de helden van het verhaal. Zo niet in het geval van Poddy. Haar ambitie blijkt toch vooral jeugdige dromerij te zijn en gaandeweg het verhaal wordt duidelijk dat ze niet half zo heldhaftig is als ze zou willen.

Haar familie, vader, moeder en broer Clark hebben een reisje naar de Aarde gepland. De ouders zijn drukke carrièremakers op Mars. Haar vader is vooral geïnteresseerd in de oude geschiedenis van Mars, waarover veel meer bekend is dan over die van de Aarde, terwijl haar moeder juist de toekomst tot haar onderzoeksgebied heeft ontwikkeld. Veel tijd voor de kinderen is er niet. Juist daarom is dit geplande reisje zo bijzonder.

Poddy heeft zich voorgenomen om haar oren en ogen goed open te houden, zodat ze een voorsprong heeft als ze haar opleiding tot piloot gaat beginnen. Door een fout worden de drie ‘test-tube babies’ die de familie nog ingevroren had, ‘uncorked’. Hierdoor is ineens de reis naar de Aarde van de baan. Maar Poddy en haar broer krijgen het met hulp van hun oom, Uncle Tom, voor elkaar dat de organisatie die de fout heeft gemaakt hun reis naar Aarde eerste klas bekostigt, aan boord van de Tricorn – een van de schepen van de ultra-luxe Triangle Line. Haar ouders gaan niet mee, want haar moeder kan de 'drieling' uiteraard niet alleen laten en vader heeft het toch erg druk. Oudoom Uncle Tom, die politicus is, gaat mee omdat hij moet deelnemen aan een drie planeten conferentie. Op de agenda van deze conferentie staat het gevoelige thema van het al dan niet handhaven van de onafhankelijkheid van Mars en Venus.

Over haar reis houdt Podkayne een dagboek bij, dat af en toe door Clarke wordt aangevuld. Ze besteedt daarin veel aandacht aan baby’s, te beginnen bij het bedrijf dat haar twee nieuwe zusjes en broertje te vroeg hadden ‘uncorked’. Poddy weet binnen te slippen in een enorme zaal vol met baby’s. Een van de verpleegsters pikt een huilende baby op. 

“‘Wet?” I inquired.

(…) “Oh, no, the machines take care of that. Just lonely, so I’m loving it.”

Deze ervaring keert later terug als ze onderweg zijn met de Tricorn en ze vanwege een stralingsstorm moeten schuilen in het binnenste van het ruimteschip. Daar geeft Podkayne liefde aan de vele baby’s daar, wat de herrie in de krappe ruimte aanmerkelijk doet verminderen. 

Het verslag van haar avonturen is relatief ‘uneventful’. Hier en daar zijn er vooruit verwijzingen naar de plot aan het einde van het boek, maar het verhaal kabbelt een beetje voort. Zo legt Uncle Tom dat politiek niet ‘evil’ is. 

“Politics is the human race’s most magnificent achievement. When politics is good, it’s wonderful… and when politics is bad – well, it’s still pretty good. (…) Politics is just a name for the way we get things done… without fighting.”

Hier spreekt zonder twijfel Heinlein zelf.

De reis gaat eerst naar Venus, voordat Aarde wordt aangedaan. Op Venus verblijft de familie in de stad Venusberg in de Tanhäuser, een exorbitant luxe hotel. De stad is een soort van Las Vegas en Clark is vooral te vinden op de vloer van het casino, waar hij enorm veel geld verdient. Clark is een bijzonder personage in dit boek. Hyperintelligent en weinig mededeelzaam vaart hij volledig zijn eigen koers. Zoals Poddy het verwoordt: 

“There are only three people in the world who can make me feel stupid – and Clark is two of them.”

Een rode draad door het ogenschijnlijk doelloze verhaal is het besef dat postvat bij Podkayne, dat niet alleen haar manier van leven de juiste hoeft te zijn. Ze komt in contact met andere mensen en culturen, die haar aan het denken zetten. 

“I can see now that all my life I have simply taken for granted the way we do things on Mars. Oh, sure, I learned about other systems in school – but I didn’t soak in. Now I am beginning to grasp emotionally that There Are Other Ways Than Ours…”

Op de achtergrond speelt de Three Planet Conference waar Uncle Tom naartoe moet. Naar het blijkt hebben mensen Clark proberen om te kopen, om een pakketje mee aan boord te nemen. Nadat hij ze eerst financieel had uitgekleed, ging hij akkoord met hun voorstel. Maar uiteraard vermoedde hij dat er iets niet in de haak was, en opende hij het pakketje, zodra hij aan boord was. Het bleek een bom te zijn, die drie dagen na vertrek zou afgaan. De bom heeft hij ontmanteld en bewaart hij ‘voor als het nog eens van pas komt’.  Althans, dit hele verhaal vertelt hij aan Podkayne, maar je weet nooit zeker of wat Clark vertelt ook echt waar is, of enig ander doel dient. 

Op Venus wordt Clark, ondanks al zijn sluwheid, ontvoerd door een factie die wil dat Uncle Tom op de conferentie hun koers kiest. Uncle Tom en ook Poddy worden gevangen genomen, waarna de roman ineens in een sneltreinvaart terecht komt. Tijdens de gevangenschap, die er niet rooskleurig uitziet wat de uiteindelijke uitkomst betreft, blijkt eens temeer dat Poddy geen held is. Onder de eerste bedreiging slaat ze al door en is bereid alles te doen wat haar ontvoerders vertellen. 

“I’m not proud of it. I’m not sure I’ll ever be proud of Poddy again.”

Het laatste hoofdstuk is geschreven door Clark. Hierin beschrijft hij hun ontsnapping. Die verloopt vlekkeloos, maar Poddy keert terug naar hun gevangenis om een ‘baby-fairy’ te redden. Clark had daar de bom op scherp gezet, zodat deze ongeveer een uur na hun vertrek zou afgaan. Hiervan was Poddy niet op de hoogte, waardoor ze te dichtbij was toen de bom afging.

Heinlein had haar willen laten omkomen, maar stuitte op veel verzet bij zijn uitgever, twee redacteuren en ook bij Ginny, zijn vrouw. Los hiervan had Heinlein de vrije hand in het neerzetten van een vrouwelijke antiheld. Ergens laat hij ook onmiskenbaar doorschemeren dat haar plan om piloot te worden aan de kant wordt geschoven door haar werkelijke droom: moeder te worden van veel kinderen. Uiteindelijk haalde hij bakzeil en herschreef hij slot, waarin hij Poddy zwaargewond het verhaal laat uitgaan. Het is dan duidelijk dat ze het er levend vanaf zal brengen.

Ook laat hij Uncle Tom nog een gesprek voeren met de vader van Poddy en Clarke. Hierin veegt hij de vloer met hem en zijn vrouw aan.

“Nonsense, sir! I am not dodging my own load of guilt; it will be with me always. (…) But I have a message for you, sir, one that you should pass on to your wife. Just this: people who will not take the trouble to raise children should not have them. You with your nose always in a book, your wife gallivanting off God knows where (…).”

Duidelijke taal. Podkayne of Mars is een merkwaardig boek waarmee Heinlein volwassen lezers wilde waarschuwen, om vooral niet ‘te druk’ te zijn met hun carrière en zo geen tijd te hebben hun ouderschap fatsoenlijk te vervullen. Heel anders dan de avonturen van zijn eerdere boeken, gaat het hier steeds duidelijker om innerlijke roerselen. Mooi om de ontwikkeling van deze bijzondere schrijver zo op de voet – aan de hand van de biografie – te volgen.

Gelezen: januari 2015