Het is een boek dat hemelsbreed verschilt van Onbepaald door het lot, omdat het niet verhalend is, maar een sterk literaire monoloog die wat de constructie en doorwrochtheid erg doet denken aan Jeroen Brouwers, maar dat doordrenkt is met zwartgalligheid. Nee dat is niet het juiste woord, een op zelfvernietiging gericht cynisme, waar zelfs Brouwers niet aan kan tippen.

Misschien doet het me mede aan Brouwers denken, omdat Kertész zijn jaren memoreert die hij doorbracht op het Internaat (van zijn vijfde tot en met zijn tiende), op eenzelfde wijze ‘achtergelaten’ en ‘verschopt’ als Brouwers.

Een overeenkomst met Onbepaald door het lot is dat de lezer doordrongen raakt van het ondraaglijke van het leed van een kampverleden en dat de enige manier om te overleven vereist dat je een eigen werkelijkheid creëert. Een andere overeenkomst, die eigenlijk in het verlengde van de vorige overeenkomst ligt, is dat de auteur van al zijn levenswendingen blijft volhouden daarover zelf de volledige regie te hebben gevoerd. Los van deze overeenkomsten en de vergelijkbare verhaaldraden die uiteraard autobiografisch zijn, zou het een boek van een andere auteur kunnen zijn.

Toegegeven, ik werd niet overweldigd door een niet beheersbare emotie zoals bij Onbepaald door het lot – wat overigens niet per se iets hoeft te zeggen over de kwaliteit van het boek – maar ik vind Kaddisj niet minder een meesterwerk. Het is meer gekunsteld en vele malen literairder – een typering die ik tegenwoordig, anders dan vroeger, beschouw als negatief – maar op een bewonderenswaardige manier en niet uitsloverig. Ergo: een erg goed boek waarin ik veel zinnen met potlood heb onderstreept. Ik ga zo snel mogelijk zijn andere werken aanschaffen.

Gelezen: september 2003
Waardering: 8/10