Saramago, José - De tocht van de olifant

Met ogenschijnlijk gemak publiceert de hoogbejaarde Saramago nog steeds de ene roman na de andere. Zoals ieder boek is ook zijn 2008-roman De tocht van de olifant (in het Nederlands verschenen in 2009) opgedragen aan zijn mooie, veel jongere vrouw, Pilar del Rio: ‘Voor Pilar, die niet toeliet dat ik doodging’.

 

Op zijn eigen website kondigde de oude meester aan dat dit boek over de historische reis die een olifant in de 16de eeuw maakte, van het Portugese Valladolid naar het Oostenrijkse Wenen, zijn allerlaatste zou zijn. Hierna zou hij zich gaan voorbereiden op de aanstaande dood. Dit is dus nog even uitgesteld, want inmiddels heeft hij toch weer een nieuwe roman voltooid, Cain. Dat heeft op zijn Saramago's wederom controverse opgeroepen in het katholieke Portugal. De streken van de oude meester zijn nog altijd even vilein.

 

Over De tocht van de olifant: Als geschenk van de toenmalige Portugese koning Jan de Derde aan aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk reisde de olifant in een colonne, van welke tocht Saramago verslag doet. Dat doet hij op zijn eigen onnavolgbare stilistisch hoogstaande wijze, gelardeerd met bijtend cynisme en humor en relativering. Zo laat hij geen kans onbenut om tegen het instituut van de kerk aan te trappen.

 

Het is zeker niet zijn beste roman. Tegen het einde van het boek lijkt het of het magische vuur in de toen doodzieke Saramago al was uitgedoofd. Daarentegen is het ook zeker geen slechte roman. Maar het is voornamelijk mooi voor liefhebbers van stilistische hoogstandjes en spotternij met romanconventies.

 

Er zit veel onderhuidse zending in. De verstokte communist Saramago laat het niet na zijn overtuiging van gelijkwaardigheid onder mensen nog eens subtiel tentoon te spreiden. De waarde van hiërarchisch lager geplaatste personen ten opzichte van heersers die dat door geboorte zijn, wordt in het verhaal op zijn kop gezet.

 

De kornak, verzorger van de olifant, komt uit India, waar het kastensysteem net zo’n hardnekkige zweer is in die maatschappij als een diepe splinter die is gaan ontsteken. Deze kornak, die Subhro heet, wat ‘wit’ betekent, wordt door zijn nieuwe baas, Maximiliaan, direct herdoopt tot Fritz.

 

Subhro is de enige die met de olifant, die eerst Salomon heet en door Maximiliaan tot Soliman wordt herdoopt, kan communiceren. Dankzij hem is dit verhaal tot een goed einde gekomen, dankzij hem maakt Maximiliaan goede sier. De laaggeboren Subhro verheft de hooggeboren Maximiliaan. Mooi.

 

Reikhalzend kijk ik uit naar Cain, misschien wel de echt laatste roman van Saramago, die inmiddels 87 jaar oud is.

 

Gelezen: oktober 2009