Het schrijverschap van deze Portugese Nobelprijswinnaar (geboren in 1922) is op zijn zachtst gezegd merkwaardig te noemen. Nog voor zijn 25ste verscheen in 1947 zijn eerste roman die (nog) niet in het Nederlands is vertaald. Zijn literaire stem zwijgt dan bijna twintig jaar tot er in 1966 wat poëzie van zijn hand verschijnt of een sporadische kroniek.
Pas in 1977 verschijnt zijn tweede roman, ook nog niet vertaald in het Nederlands. Ik las een Engelse vertaling (Manual of Painting & Calligraphy) en was blij dat het uit was. Niet omdat het een slecht boek was, maar het was heel erg literair en verschrikkelijk taai. Drie jaar later publiceerde hij de roman, die pas vorig jaar werd vertaald naar het Nederlands: Opgestaan van de grond. In deze roman vond hij voor het eerst zijn typische Saramago-stijl.
Om direct maar met de deur in huis te vallen, ik vind het zeker niet zijn beste boek (al denkt René, mijn vrouw daar anders over). De nieuwe stijl past hem heel erg goed, maar toch lijkt het alsof hij hier en daar nog zoekende is. Sommige passages blijven iets literair-omslachtigs houden, en hier en daar irriteerde de Saramago-stijl mij; zo liet de verteller zich naar mijn zin te vaak zien in volstrekt zinledige toevoegingen en uitwijdingen.
Los daarvan is het een prachtig en aangrijpend verhaal. In de vorm van een familiekroniek schotelt Saramago de lezer het verhaal voor van een arbeidersvolk dat opstaat en voor zichzelf durft op te komen tegen uitbuiting, onderdrukking en marteling. Er staan indrukwekkende verhalen in, die je bijblijven.
Er staan vele mooie zinnetjes in, al te beginnen op de eerste pagina:
‘de wereld is nooit tevreden, als hij het ooit wordt, gaat hij zeker dood.’
‘Zoveel landschap. Een mens kan hier zijn hele leven lopen zonder zichzelf te vinden als hij verdwaald werd geboren.’
Uit het boek wordt zonder meer duidelijk waar de oorsprong ligt van Saramago’s communistische sympathieën.
Het nawoord van Harry Lemmens is heel erg boeiend. Ik geloof dat we deze roman toch wel de eerste échte roman van Saramago mogen noemen. Zijn laatste, De tocht van de olifant, ligt al op mij te wachten. Want Saramago is een schrijver van wie je alles moet lezen. Ik wel in ieder geval.
Gelezen: juli 2009