Yalom, Irvin D. - When Nietzsche Wept

 

Ooit kocht ik alles van Friedrich Nietzsche dat naar het Nederlands was vertaald. Van die indrukwekkende stapel boeken las ik er tot nu toe hooguit drie, waarna ze stof bleven vergaren in mijn nog-te-lezen-boekenkast. Onlangs kreeg ik een tip van een vriend om de romans van Irvin Yalom te lezen. Op de dag dat When Nietzsche Wept bij mij in de bus viel, vernam ik dat er een nieuw deeltje in de reeks privédomein van de Arbeiderspers was verschenen van Nietzsche. Genoeg signalen om nu dan toch eens eindelijk de werken van deze bijzondere filosoof tot mij te nemen. 

 

Voor de tweede keer begon ik in de lijvige, tweedelige biografie van Curt Paul Janz. Net als destijds bij Robert Heinlein, wil ik tijdens het lezen van de biografie de werken van de schrijver zelf lezen als die ter sprake komen in diens levensverhaal. Maar de Nederlandse vertaling van dit werk uit 1978 is zo studentikoos en moedwillig erudiet dat er nauwelijks doorheen te komen is. Dus heb ik een modernere biografie gekocht (I am Dynamite! van Sue Prudeaux). Hoe het ook zij, dit boek van Yalom was mede de aanleiding voor mijn Nietzsche revival.

 

Het verhaal: Joseph Breuer, een beroemd geneesheer aan het einde van de 19de eeuw (die overigens echt heeft geleefd), krijgt bezoek van Lou Salomé. Deze eigenzinnige en intrigerende dame roept Breuers hulp in om haar vriend Friedrich Nietzsche van diens suïcidale neigingen af te brengen. Omdat zij en Nietzsche gebrouilleerd zijn, mag de filosoof – die nog aan het begin van zijn carrière staat – niets weten van Salomé’s bemoeienis. Dit levert een boeiende aanpak op: Breuer besluit om zich in zijn contact met Nietzsche te gedragen als de patiënt in plaats van de geneesheer. Aanvankelijk is deze opzet gespeeld, maar gaandeweg verandert het voorwendsel in bittere ernst. Tijdens hun gesprekken ondervindt Breuer namelijk dat ‘de leegte’ van zijn leven daadwerkelijk bestaat en twijfelt hij steeds meer aan de genoegzaamheid van zijn bestaan. Hij is een gevierd en erg druk bezet geneesheer, is met een prachtige en rijke vrouw getrouwd en heeft kinderen. Maar hij weet niet meer waar zijn leven naartoe gaat. 

 

Beide mannen komen steeds nader tot elkaar, tot zelfs de als een oester gesloten Nietzsche zijn hart opent. Bij Breuer ontstaat het besef: “Maybe he could best help Nietzsche by letting Nietzsche help him”. De psychologische ontwikkeling wordt prachtig en overtuigend weergegeven en de diepgang van de gesprekken is om van te smullen. Tijdens een van de eerste gesprekken vertelt Nietzsche bijvoorbeeld:

“I have a why of living and can put up with any how. I have a ten-year point of living, a mission. I am pregnant, here” – he tapped his temple – “with books, books almost fully formed books only I can deliver.”

 

Een belangrijke kernzin in Nietzsches filosofie luidt: “Become who you are”. Dit ligt op één lijn met wat Neale Donald Walsch schrijft in zijn Conversations with God. Het is direct ook de zin waardoor Breuer bij zichzelf afvraagt: “But who am I?” Heel veel van wat ik heb onderstreept, getuigt van grote wijsheid en levensinzicht. Ook detecteer ik een diepe spiritualiteit – al bestond dat in de tijd van Nietzsche niet of nauwelijks op de manier zoals we dat nu kennen.

 

Ik heb veel teveel onderstreept in het boek om hier weer te geven. Dus ik beperk mij tot enkele citaten. 

In de uitspraak “Each person owns his own death,” hoor ik het personage Lazarus Long van Robert Heinlein terug. 

Een andere kernuitspraak van Nietzsche is: “Whatever does not kill me, makes me stronger”

Of wat te denken van: “Your task is to accept yourself – not to find ways to gain my acceptance.” 

En: “Joseph, a little revenge is a good thing. Swallowed resentment makes one sick!”

 

When Nietzsche Wept kan op diverse manier worden getypeerd. Het is het verslag van de psychologische ontwikkeling van twee vooraanstaande mannen van hun tijd. Daarnaast is het een fictionele interpretatie van het ontstaan van de psychotherapie – het eigenlijke beroep van Yalom. Hoewel Breuer een fysisch arts is, waagt hij zich aan een mentaal experiment met Nietzsche. Breuers jonge vriend – Sigmund Freud – is nauw betrokken bij dit experiment en kan hierdoor zijn theorieën over het onbewuste verder verfijnen. 

 

Het is een bijzonder knappe en intelligente roman. Jammer alleen dat Yalom mij tegen het einde enigszins irriteerde, omdat hij mij als lezer iets teveel bij het handje neemt. Een romanschrijver hoeft voor mij zijn creatie niet direct te duiden aan de lezer. Het is enerzijds pretentieus om te willen laten zien wat je allemaal hebt bedoeld te zeggen. Anderzijds is het een belediging voor de intelligentie van de lezer. Eigenlijk zegt de schrijver met zijn ‘uitleg’: jij, lezer begrijpt dit anders niet. Dat Yalom zijn fictie omschrijft als een ‘teaching novel’ – een roman waarvan wij iets moeten leren – is mij ook niet sympathiek. Mag ik dat als lezer alsjeblieft zelf uitmaken? Een lezer hoeft niet alles te begrijpen om toch van een roman te kunnen genieten.

 

Ik heb dankzij deze roman het gevoel dat ik Nietzsche van nabij goed heb leren kennen. Ook heb ik genoten van de ‘high brow’ dialogen tussen beide mannen. Daarvoor niets dan lof. Alleen dat wijzende vingertje had de auteur van mij achterwege mogen laten. 

 

Gelezen: september 2021