Zusak, Markus - Bridge of Clay

 

Wanneer ik boeken lees, onderstreep ik zinnen met potlood, schrijf opmerkingen in de kantlijn of zet uitroeptekens bij passages. In dat opzicht bevinden er zich maar weinig ongeschonden boeken in mijn persoonlijke bibliotheek. Op die manier maak ik mij een boek eigen, dring ik erin door en tracht ik voor mijzelf enige orde aan te brengen in het doorgronden van het kunstwerk. In deze roman van Zusak uit 2018 heb ik ongeveer op de helft tijdens het lezen het potlood neergelegd. Op pagina 253 staat mijn laatste aantekening: ‘Weer geen touw aan vast te knopen’. 

 

Kort de inhoud: het verhaal wordt verteld door Matthew Dunbar, de oudste van de vijf Dunbar broers. Het is het verhaal – zo blijkt aan het einde – zoals Clay, de op een na jongste van de vijf, het heeft verteld aan Matthew. Vader Michael is door zijn eerste liefde, Abbey, verlaten en komt deze slag pas te boven als hij Penelope ontmoet. Een Poolse, die dankzij haar beginnende carrière als pianiste en haar moedige vader, het communisme vanachter het ijzeren gordijn is ontvlucht. Zij krijgen vijf zoons, van wie Clay het meest bijzondere exemplaar is. Penelope krijgt kanker, maar leeft veel langer dan de artsen hadden voorspeld. Clay leert Carey Novac kennen, een meisje met een passie voor paardenraces. Zij beleven een kinderliefde met een bijzondere diepgang. Na het overlijden van Penelope, verdwijnt Michael – geslagen door verdriet – van de ene op de andere dag uit het leven van zijn zoons. Deze - de jongste is dan 10 jaar oud - groeien verder op in het huis zonder volwassenen. Jaren later verschijnt de vader weer met de vraag of iemand hem wil helpen met het bouwen van een brug. Alleen Clay gaat erop in. Wanneer Carey naam begint te maken als jockey, valt ze tijdens een race van haar paard en overlijdt. 

 

Zusak, de schrijver van de verrassende perspectieven, heeft ervoor gekozen het verhaal door Matthew te laten vertellen, die het allemaal weer van Clay heeft gehoord. Dit leidt tot een sterk associatieve vertelstijl, die niet altijd even goed te volgen is. Matthew geeft stukje bij beetje halve puzzelstukjes vrij van het geheel, waardoor de lezer vaak geen idee heeft waar het over gaat. Er wordt de lezer een verzameling aan elementen voorgeschoteld zonder dat het verband ertussen helder wordt gemaakt. We missen informatie die het geschrevene begrijpelijk maakt. In het begin probeerde ik er met mijn potlood nog chocola van te maken, maar halverwege heb ik dat dus opgegeven. Uiteraard weet je dat je het boek moet uitlezen om de puzzel compleet te maken, maar het is letterlijk een heel gepuzzel. Ieder stukje of half stukje past ergens, maar je hebt nog geen idee waar, omdat je geen voorbeeld hebt en er ook geen hoekstukjes zijn en stukjes met een rechte kant. 

 

Is het daarmee een slecht boek? Nee, het is eigenlijk een erg goed boek. Onconventioneel, innovatief en aangrijpend. Maar het duurde bij mij dus ruim 250 pagina’s voordat ik mij eraan durfde over te geven. Als lezer moet je een ‘leap of faith’ nemen en erop vertrouwen dat het vaak ondoorgrondelijke proza vroeger of later op zijn plek zal vallen en tot je zal gaan spreken. Dat doet het uiteindelijk gelukkig en het doet dat met een enorme zeggingskracht. De familiekroniek wordt met iedere bladzijde iets beter zichtbaar. Je moet er alleen wel wat voor doen. 

 

Persoonlijk geef ik de voorkeur aan The Book Thief en (in iets mindere mate)  I Am The Messenger. Een boek als zoekplaatje kan heel goed werken en dat doet het ook in Bridge of Clay. En ik wil er ook best ervoor werken om mij een boek eigen te maken. Maar op de een of andere manier lukt mij dat in dit geval niet helemaal. In het verleden kon een boek mij niet ondoordringbaar genoeg zijn, pas dán was het echte literatuur, zo meende ik. Inmiddels, wat jaartjes verder, hoeft het niet meer zo voor mij. Stijl, verhaal, taalvirtuositeit - daar loop ik warm voor. 

 

Als ik, met het mes op de keel, gedwongen zou worden te moeten kiezen tussen vorm of verhaal, kies ik voor het laatste. Niet dat vorm onbelangrijk zou zijn, integendeel. Vorm is essentieel, maar wanneer het verhaal ondergeschikt wordt gemaakt aan de vorm, en al helemaal wanneer die vorm weinig ondersteunend werkt, en puur als stijloefening wordt gehanteerd, dan haak ik toch een beetje af. Zoiets overkwam mij tijdens het lezen van Bridge of Clay. Absoluut een bijzonder boek, een mooi boek, maar te geforceerd in zijn vorm naar mijn beleving.

 

Gelezen: maart 2020