Heinlein, Robert A. - Glory Road

Een geheel ander boek tussen de andere Heinleins die ik de afgelopen maanden heb gelezen. Anders is goed, anders is welkom. 

Laat ik beginnen met een frase uit het motto dat voorin deze roman uit 1963 staat, afkomstig uit het toneelstuk ‘Ceasar and Cleopatra’ van George Bernard Shaw: 

“Pardon him, Theodotus: he is a barbarian, and thinks that the custom of his tribe and island are the laws of nature.” 

Dit is direct een rode draad in deze bijzondere roman, die door de critici destijds werd gerangschikt onder ‘Fantasy’ en niet onder ‘Science Fiction’ (terwijl Heinlein al sinds 1947 betoogde dat hij ‘speculative fiction’ schreef). Overigens maakt Ceasar in het citaat zich zelf ook schuldig aan datgene dat hij de 'barbaar' verwijt. Het is een thema dat ook al nadrukkelijk naar voren kwam in zijn eerdere roman Podkayne of Mars. Namelijk dat wij een andere levensstijl of -visie die ons vreemd voorkomt, niet behoren te bekritiseren. 

Zo accepteert de held van dit verhaal – Evelyn Cyril (E.C. of Easy) Gordon ook wel ‘Flash’ of Oscar genoemd – op de planeet Nevia de gastvrijheid van Doral 't Giuk Dorali, oftewel The Doral, of ‘Jock’ zoals Oscar zijn naam verstaat. ‘Table, roof and bed’, en met dat laatste wordt niet alleen het bed maar tevens bijbehorend vrouwelijk gezelschap bedoeld, in dit specifieke geval de vrouw en twee dochters van The Doral zelf. Oscar, opgegroeid in de preutse en extreem zedenbewuste Amerikaanse maatschappij, dankt de dames vriendelijk voor hun aanbod, maar geeft aan liever alleen te slapen. De volgende ochtend moet hij inderhaast vertrekken, omdat hij en zijn reisgezelschap met de dood worden bedreigd, omdat hij de gastheer onherstelbaar heeft beledigd. 

Andere gewoontes. De vrouw met wie Oscar reist attendeert hem er nog op dat een Fransman geen enkele probleem zou hebben gehad om zich aan deze gewoontes aan te passen.

Maar laat ik bij het begin van dit merkwaardige verhaal beginnen. Teruggekomen van een niet nader beschreven oorlog, probeert Gordon, die dan de naam Oscar nog niet draagt, richting te geven aan zijn toekomst. Hij is een spierbundel met als souvenir uit de oorlog een enorm litteken over zijn gezicht. Heinlein kan het niet laten om hier nog even zijn standpunt over militaire dienstplicht uit Starship Troopers van vier jaar daarvoor (1959) te benadrukken – waar hij destijds enorm veel kritiek op kreeg: 

“I object to conscription the way a lobster objects to boiling water: it may be his finest hour but it’s not his choice.”

Gordon overweegt om te gaan studeren in Heidelberg. Om het benodigde geld te verkrijgen koopt hij loten voor paardenraces (Irish Sweepstakes). De exacte werking van dit systeem ging mij in het rappe Amerikaans van Heinlein iets te snel, maar op de een of andere manier bestaat er een kans dat één van die loten hem een fortuin bezorgt. In afwachting daarvan verblijft hij low-, low-budget enige tijd op het Franse nudisteneiland Île du Levant. Hier heeft hij een bijzondere ontmoeting met een onvergetelijk mooie vrouw, wiens leeftijd hij maar niet kan schatten:

“Woman, girl – I couldn’t be sure. At first glance I thought she was eighteen, maybe twenty; later when I was able to look her square in her face she still looked eighteen but could have been forty. Or a hundred and forty. She had the agelessness of perfect beauty. Like Helen of Troy, or Cleopatra.”

Nog voordat hij contact met haar kan maken, zwemt ze weg. Vervolgens ontdekt hij in de kranten die hij plichtsgetrouw scant naar nieuws over de paardenraces, dat één van zijn tickets wel eens de loterij zou kunnen winnen. Zijn lot blijkt vals te zijn. De vrouw ziet hij niet meer, maar een advertentie in de krant verandert zijn leven definitief. 

‘Are You a Coward?’, zo begint de advertentie die helden oproept zich te melden, waar vervolgens een perfecte beschrijving van zijn persoon op volgt. Op nog drie andere plekken komt hij die advertentie tegen, zelfs in een enveloppe die bij hem in de bus was gegooid. Hij kan er dus niet omheen. Het geld voor de studie is aan zijn neus voorbij gegaan, dus hij besluit naar het opgegeven adres te gaan. 

Dr. Balsamo die hem ontvangt, blijkt de vrouw te zijn die hij op het eiland had ontmoet. Hij noemt haar Star en als zij vraagt hoe zij hem moet noemen, zegt hij “

Oh, Scar is a good enough name.”

En dat wordt dus Oscar. Ze vertelt dat de advertentie uitsluitend en alleen voor hem bestemd was.

“There is a job to do… There will be great adventure… and greater treasure… and even greater danger – and I fear very much that neither one of us will live through it.” 

Hij accepteert de opdracht, waarna hij terechtkomt in een rollercoaster. Via een 'gate' reizen ze, waarna hij ontwaakt op een andere planeet. Oscar krijgt een ‘groom’ toegewezen in de persoon van Rufo. Deze draagt de bagage van de expeditie bij zich, een klein koffertje ter grote van een typemachine, dat hij eindeloos kan uitklappen, totdat het net zo groot is als een verhuiswagen, volgestouwd met reisbenodigdheden, waaronder allerhande wapentuig. Oscar kan geen vuurwapens gebruiken op hun queeste, omdat de natuurwetten van deze planeet daar niet mee overeenstemmen. Dus kiest hij een zwaard waarin het motto ‘Dum Vivimus, Vivamus’ staat gegraveerd. Dat is Latijn voor ‘While we live, let us live!’ een archaïsche variatie op ‘Live and let live', de reeds gememoreerde rode draad. Oscar doopt het zwaard Lady Vivamus.

Zijn opdracht: het reisgezelschap beschermen op hun reis naar een toren ergens. Daar wordt een bijzonder ei bewaard en bewaakt (the Egg of the Phoenix), dat hij voor haar moet overwinnen. Als beloning mag hij met Star mee naar haar thuis op de planeet ‘Center’ of terugkeren naar zijn eigen huis. Hij mag de twintig universums bereizen. 

“Under any choice, whatever treasure you fancy is yours; you will have earned it and more…”

Als hij vraagt waar ze zijn, hoe dichtbij of veraf van de Aarde antwoordt Star:

“Think of the pages of a book. (…) One page can be so close to another that it touches, at all points – yet have nothing to do with the page against it. We are as close to Earth – right now – as two pages in sequence in a book. And yet we are so far away that light-years cannot express it.”

Een aaneenschakeling van avonturen ontspint zich, waarbij Oscar iedere keer zijn waarde als held bewijst. Hij verslaat onverslaanbare vijanden en ook de in fantasyverhalen obligate draken moeten eraan geloven. ‘On the way’ laat Heinlein zijn personages filosoferen over de mensheid en diens gebruiken, over zonde, over het universum, over magie en nog veel meer. Als ze dichtbij de toren met The Egg of the Phoenix zijn, vraagt Oscar in een opwelling Star ten huwelijk. Zij wil wel, maar wil hem ook waarschuwen dat hij niet weet waar hij aan begint: 

“Milord Hero, had you not best sample the wine before you buy the barrel?”

Maar zijn besluit staat vast en als een inderhaast opgetrommelde ‘ambtenaar’ niet volstaat, besluiten Oscar en Star dat ze gezamenlijk over zijn zwaard springen. Met die ceremonie beschouwen ze zichzelf als gehuwd.

Het zwaardgevecht met de bewaarder van het ei, een 17de eeuwse zwaardvechter, is memorabel beschreven. Uiteraard wint Oscar, hij is per slot van rekening de held, en als hij zijn zwaard uit het lichaam van de bewaarder wil trekken, zegt deze met zijn laatste krachten: 

“No, no, my friend, please leave it there. It corks the wine, for a time.”

Hij vraagt de naam van zijn overwinnaar: “Oscar of Gordon”,  vertelt Oscar.

“A good name. One should never be killed by a stranger. Tell me, Oscar of Gordon, have you seen Carcassonne?”

“No.”

“” See it. Love a lass, kill a man, write a book, fly to the Moon – I have done all these.”

Het afscheid is dat van twee boezemvrienden.

Als The Egg of the Phoenix eindelijk is veroverd, krijgt Oscar antwoorden op de vele vragen die hij eerder maar niet wist te stellen. Star is een soort van ‘keizerin’ over de Twenty Universes, al is de juiste aanspreektitel voor haar ‘Your Wisdom’. Tevens is zij Rufo’s grootmoeder. De rol van het ei en de exacte achtergrond van hun avonturen wordt pagina voor pagina haarfijn uiteengezet. Maar graag laat ik dit – evenals de ware leeftijd van Star en de bijzonderheden van haar wereld – aan de lezer.

Nou goed, ééntje dan. De planeet Center heeft een bijzonder rijke schakering aan culturen, rassen, gewoontes en stijlen. Daarom bestaan er bijna geen regels, op één hele belangrijke na:

“The one invariant custom was: Don’t impose your customs on me.” Daar is de rode draad weer.

Zij heeft, evenals Rufo, ‘Long-Life Treatment’ ondergaan, iets wat ze ook aan Oscar schenkt. Hij heeft werkelijk alles, grenzeloze rijkdom, luxe en schiere onsterfelijkheid. Hij is in het Paradijs beland. 

Toch voelt Oscar na verloop van enige tijd dat hij niet gelukkig is. 

“I didn’t have a purpose. Ever look at a male lion in a zoo? Fresh meat on time, females supplied, no hunters to worry about – He’s got it made, hasn’t he?”(…) I soon found that I could not drink the ocean even held to my lips. (…) In a candy factory, employees are urged to eat all they want. They soon stop.”

Uiteindelijk vraagt hij aan haar wat hij moet doen. Niet in haar hoedanigheid als liefhebbende echtgenote, maar als Her Wisdom. Ze geeft hem als advies te vertrekken, haar en de planeet Center te verlaten.

“You will leave, because you must. Not because I wish it. (…) One cannot ride a cat… nor hurry a snail… nor teach a snake to fly. Nor make a poodle out of a Hero.”

Oscar gaat terug naar de Aarde op zoek naar een andere Glory Road om te bewandelen. Maar voordat hij vertrekt, heeft hij nog een ‘heart-to-heart’ gesprek met Rufo, die hem enkele zaken onthuld over waarom hij de uitverkorene was en andere dingen die ik ook nu weer graag aan de lezer laat. Terug op zijn thuisplaneet merkt Oscar dat hij ook hier nergens meer past. Hij besluit zijn avonturen aan het papier toe te vertrouwen, en leert een nieuw woord: ‘acculturated’. 

“It’s what happens when a member of one culture shifts to another, with a sad period when he doesn’t fit.”

Na enige tijd van doelloos rondzwerven – hij heeft vanuit Center een fortuin in goud meegenomen, dus er is geen enkele noodzaak iets te moeten – krijgt hij bericht van Rufo. Deze heeft weer een nieuwe Glory Road voor hem gevonden.

De eerste uitgevers aan wie Heinlein zijn roman liet lezen, wilden de laatste 100 pagina’s schrappen en dus laten eindigen bij het overwinnen van het ei. Heinlein vond dat niets. 

“If I do this, what is left is merely a sexed up fairy story, with no meaning and no explanations. I do not want this story published in such an amputated form… It leaves the story without meaning.”

En gelijk had ie! Natuurlijk vond de bestseller-auteur uiteindelijk een uitgever die - na enige tegengespartel - het boek ongecensureerd wilde publiceren.

Hoe langer ik erover nadenk, hoe geslaagder ik dit boek vind. Ook het schrijven van deze leeservaring heeft me beter naar dit boek leren kijken. Te bedenken dat de auteur het in minder dan vier weken op papier heeft gesmakt, is bijna ongeloofwaardig. We hebben hier wederom te maken met een meesterwerk. Misschien minder overweldigend als Stranger in a Strange Land, maar een meesterwerk 'nonetheless'

Gelezen: januari 2015