Inleiding
Toegegeven, het was volstrekt ontoelaatbaar. Ik, de lezer van heel veel genres - waaronder science fiction - had nog nooit een boek van Isaac Asimov gelezen. Helemaal na mijn ontdekking van het werk van Robert Heinlein, was het ondenkbaar dat ik niets van Asimov kende. Uiteindelijk trok mijn neef, Sam Timmermans, mij over de streep. "Wat!? Niets van Asimov gelezen? Zelfs niet de Foundation-serie?" Ik schrok wel even toen ik begreep dat die serie zeven boeken besloeg. Maar ik zette mij aan deze taak en van februari tot april 2014 raakte ik volledig verslingerd aan de wereld van Hari Seldon en diens Foundation.
Nu zet ik mij aan de volgende taak. Van ieder boek een leeservaring schrijven. Ik heb ze in volgorde gelezen van de chronologie van het verhaal. Asimov publiceerde de boeken tussen 1951 en 1993.
Dit is de leeservaring van: Foundation (1951), gelezen: februari 2014
Met dit deel had ik wat meer moeite dan met de Prelude.
Het boek is opgebouwd uit vijf delen, ieder zo’n 50 tot 80 pagina’s dik. De lezer maakt enorme sprongen in de tijd met elk deel, en net als je een beetje bekend bent met de personages uit een deel word je alweer geconfronteerd met geheel nieuwe personages in een geheel andere tijd. Dat kostte mij wel enige moeite, moet ik toegeven. Misschien ben hierom niet een lezer van korte verhalen. Net als ik mij thuis voel in een wereld en de personages, moet ik er alweer afscheid van nemen. Wat wellicht ook meespeelt, is dat deze vijf delen oorspronkelijk als losse verhalen zijn verschenen.
In het eerste deel, Psychohistorians, wordt uiteengezet dat The Galactic Empire – dat al 12.000 jaar bestaat – er op het eerste gezicht stabiel en machtig uitziet. Doch, schijn bedriegt. De wiskundige en psycholoog, Hari Seldon, uit deel 1, weet dat het rijk langzaam maar zeker uiteenvalt, op een vergelijkbare manier als het Romeinse Rijk. Zijn ‘psychohistory’ is een nieuwe wetenschap waarin alle mogelijke ontwikkelingen in grote gemeenschappen tot wiskundige formules worden omgezet. Op deze manier zou hij de toekomst kunnen voorspellen. Dankzij psychohistory weet Seldon dat the Empire volledig uiteen zal zijn gevallen over 300 jaar. Hierop zal een duister tijdperk van chaos en barbarisme aanbreken dat 30.000 jaar zal duren. Volgens Seldon is een alternatieve toekomst mogelijk door alle kennis van mensen te verzamelen in ‘the Encyclopedia Galactica'. De val van het rijk kan niet worden voorkomen, maar de duistere eeuwen zullen niet dertig maar ‘slechts’ één millennium duren. Omdat hij als een onheilsprofeet wordt beschouwd, wordt Seldon met zijn team verbannen naar de afgelegen planeet Terminus.
Het tweede verhaal speelt zo’n 50 jaar na de verbanning van Seldon naar Terminus. Het is het jaar 50 F.E. (Foundation Era). De mensen werken hard aan de Encyclopedie, maar het blijkt een afleidingsmanoeuvre. Eens in de zoveel tijd verschijnt een videobericht van de inmiddels overleden Hari Seldon in de zogeheten ‘Time Vault’. Uit deze berichten, die hij heeft opgenomen kort voor zijn overlijden, moet blijken of zijn voorspellingen op basis van psychohistory, hout snijden of er helemaal naast zitten. Hij vertelt dat
“the Encyclopedian Foundation has served its purpose (…) we extracted an imperial charter from the Emperor, by it we attracted the hundred thousand humans necessary for our scheme (…).”
Van hier af is het pad dat ze moeten bewandelen, onvermijdelijk.
“You will be faced with a series of crises”.
Deze gaan na verloop van tijd een ‘Seldon-crisis’ heten. Hij legt zijn toehoorders ook uit dat hij nog niet het hele plan van psychohistory uiteen kan zetten.
“Were you to discover those ins and outs, our plan might fail (…).”
En dat zet de teneur voor alle boeken in deze serie. Iedere keer aan het einde van een verhaal of een boek, draait het geheel 180 graden en word je als lezer compleet verrast. In ieder boek binnen deze serie gebeurt dat namelijk.
In het derde verhaal, The Mayors, zijn er alweer 30 jaar verstreken. The Foundation bereikt met ‘Scientism’ de status van een religie, die niemand durft aan te tasten. Ook dit blijkt onderdeel te zijn van psychohistory, en is evenals de encyclopedie een dekmantel om tot een volgende situatie te komen. De mayors, leiders van verschillende planeten, vormen de heersende elite. The Foundation is in technologisch opzicht superieur aan de planeten van de andere mayors. Dus wanneer een van de mayors een aanval wil uitvoeren op The Foundation, staat hij kansloos. Niet alleen qua technologie, maar ook omdat hij een algemeen aanvaarde religie aanvalt, wat in de populaire opinie niet wordt getolereerd. Bij het volgende videobericht van Hari Seldon blijkt dat hij ook deze crisis had voorspeld.
Het vierde verhaal, The Traders, speelt zich af rond het jaar 135 F.E. The Foundation is enorm gegroeid en heeft haar handelaars (traders) erop uitgestuurd om technologie uit te wisselen met de nabijgelegen planeten. En in het slotverhaal, dat twintig jaar later speelt, wordt een Seldon-crisis verwacht in de vorm van een nucleaire oorlog tussen The Foundation en de omringende planeten. Kortom, de lezer wandelt van de ene Seldon-crisis naar de andere in de wetenschap dat diens psychohistory er al een remedie tegen heeft uitgedacht.
In de serie vind ik dit zonder meer het zwakste deel. Heel veel plotting en personages die erg vluchtig worden neergezet en niet beklijven. Maar de premisse van het verhaal is natuurlijk overweldigend. Je wilt weten of het lukt om de 30.000 jaar van barbarij te ontlopen, dus lees je verder. Maar er is veel meer dat schuilgaat achter psychohistory dan in dit oorspronkelijk eerste deel wordt prijsgegeven.